Είναι ο διπλός δεσμός συναισθηματική βία;

Ο όρος "διπλός δεσμός" στην ψυχολογία αναφέρεται σε μια κατάσταση επικοινωνίας όπου ένα άτομο λαμβάνει αντικρουόμενα μηνύματα ή απαιτήσεις από ένα άλλο άτομο, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ανταποκριθεί χωρίς να παραβιάσει κάποια από τις απαιτήσεις.

Βασικά Στοιχεία του Διπλού Δεσμού

1. Αντικρουόμενα Μηνύματα: Το άτομο λαμβάνει δύο ή περισσότερα μηνύματα που είναι αλληλοσυγκρουόμενα ή αλληλοαναιρούμενα. Αυτά τα μηνύματα μπορεί να είναι λεκτικά (δηλαδή, αυτό που λέγεται) και μη λεκτικά (δηλαδή, αυτό που εννοείται ή εκφράζεται μέσω της γλώσσας του σώματος).

2. Επίπεδα Επικοινωνίας: Ο διπλός δεσμός συνήθως περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα επικοινωνίας, όπως:

   -  Λεκτικό Επίπεδο: Το τι λέγεται άμεσα.

   - Μετα-επικοινωνιακό Επίπεδο: Το τι εννοείται ή υπονοείται μέσω της γλώσσας του σώματος, του τόνου της φωνής κ.λπ.

3. Ανικανότητα Απόδρασης: Το άτομο βρίσκεται σε μια κατάσταση όπου δεν μπορεί να αποφύγει ή να διαφύγει από την επικοινωνιακή κατάσταση. Αυτό μπορεί να είναι επειδή το άτομο που στέλνει τα αντικρουόμενα μηνύματα είναι σε θέση εξουσίας ή το άτομο που λαμβάνει τα μηνύματα αισθάνεται συναισθηματικά δεσμευμένο.

4. Συναισθηματική Εμπλοκή: Οι διπλοί δεσμοί συχνά συμβαίνουν σε σχέσεις όπου υπάρχει έντονη συναισθηματική εμπλοκή, όπως στις οικογενειακές σχέσεις, σε ρομαντικές σχέσεις ή σε σχέσεις εξουσίας.

Παράδειγμα Διπλού Δεσμού: Δικηγόρος και Αντίθετος Μάρτυρας

Φανταστείτε έναν δικηγόρο που εξετάζει έναν αντίθετο μάρτυρα σε δικαστήριο. Ο δικηγόρος μπορεί να πει στον μάρτυρα "Θέλω να απαντάτε ειλικρινά στις ερωτήσεις μου", αλλά ταυτόχρονα χρησιμοποιεί έναν αυστηρό και απειλητικό τόνο, δημιουργώντας έντονο άγχος στον μάρτυρα. Ο μάρτυρας βρίσκεται σε μια διπλή δέσμη γιατί:

   - Αν απαντήσει ειλικρινά αλλά με κάποιο τρόπο αντίθετα με τις προσδοκίες του δικηγόρου, μπορεί να αντιμετωπίσει ακόμη μεγαλύτερη πίεση ή και νομικές συνέπειες.

   - Αν προσπαθήσει να αποφύγει την αλήθεια ή να μετριάσει τις απαντήσεις του για να προστατευθεί, μπορεί να κατηγορηθεί για ψευδορκία.

Επιπλέον, ο δικηγόρος μπορεί να εναλλάσσει γρήγορα ερωτήσεις που αφορούν διαφορετικά πρόσωπα, μπερδεύοντας ακόμη περισσότερο τον μάρτυρα. Για παράδειγμα, μπορεί να ρωτήσει:

   - "Τι έκανε ο κύριος Α εκείνο το βράδυ;"

   - και αμέσως μετά: "Πού βρισκόταν η κυρία Β εκείνη τη στιγμή;"

Στη συνέχεια, μπορεί να αναιρεί τις απαντήσεις του μάρτυρα, παίζοντας με την εναλλαγή των προσώπων:

   - "Πριν λίγο είπατε ότι ο κύριος Α ήταν στο σπίτι, τώρα λέτε ότι ήταν έξω. Ποια είναι η αλήθεια;"

Ο μάρτυρας βρίσκεται σε μια ακόμα πιο δύσκολη θέση, καθώς κάθε απάντηση φαίνεται να είναι λανθασμένη ή αντιφατική λόγω της ταχύτητας και της φύσης των ερωτήσεων.

Η χρήση διπλών δεσμών και αντικρουόμενων ερωτήσεων από έναν δικηγόρο κατά την εξέταση ενός μάρτυρα μπορεί να θεωρηθεί συναισθηματική βία, ειδικά αν η τακτική αυτή προκαλεί σύγχυση, άγχος ή εκφοβισμό στον μάρτυρα. Η συναισθηματική βία αναφέρεται σε συμπεριφορές που αποσκοπούν στο να χειραγωγήσουν, να ελέγξουν ή να βλάψουν ψυχικά το άτομο και μπορεί να περιλαμβάνει λεκτική κακοποίηση, εκφοβισμό και ταπείνωση.

Συναισθηματική Βία στην Εξέταση Μαρτύρων

Εκφοβιστική Συμπεριφορά: Αν ο δικηγόρος χρησιμοποιεί έντονα, απειλητικά ή υποτιμητικά λόγια και τρόπους για να πιέσει τον μάρτυρα, αυτό μπορεί να θεωρηθεί εκφοβισμός. Ο εκφοβισμός είναι μια μορφή συναισθηματικής βίας, καθώς δημιουργεί ένα περιβάλλον φόβου και έντασης.

Σύγχυση και Αποπροσανατολισμός: Η τακτική της εναλλαγής γρήγορων, αντικρουόμενων ερωτήσεων που αφορούν διαφορετικά πρόσωπα μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και αποπροσανατολισμό στον μάρτυρα. Αυτή η κατάσταση μπορεί να θεωρηθεί συναισθηματική βία, καθώς επιδιώκει να αποσταθεροποιήσει τον μάρτυρα και να τον κάνει να αισθανθεί ανήμπορος.

Αμφισβήτηση και Υποτίμηση: Αν ο δικηγόρος αναιρεί συνεχώς τις απαντήσεις του μάρτυρα, παίζοντας με την εναλλαγή των προσώπων και τις αντικρουόμενες πληροφορίες, μπορεί να τον κάνει να αισθανθεί ότι δεν έχει καμία αξία ή ότι είναι αναξιόπιστος. Αυτή η συνεχής αμφισβήτηση και υποτίμηση μπορεί να βλάψει την ψυχολογική ευημερία του μάρτυρα.

Κριτήρια για την Αναγνώριση της Συναισθηματικής Βίας

Για να θεωρηθεί συναισθηματική βία, πρέπει να υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά:

Πρόθεση: Η πρόθεση του δικηγόρου να προκαλέσει ψυχική βλάβη ή να εκφοβίσει τον μάρτυρα.

Συνέπεια: Η συμπεριφορά προκαλεί άγχος, φόβο ή άλλες ψυχικές βλάβες στον μάρτυρα.

Επανειλημμένη Συμπεριφορά: Η συμπεριφορά είναι επαναλαμβανόμενη και δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό.

Συμπέρασμα

Η χρήση τακτικών που περιλαμβάνουν διπλούς δεσμούς και αντικρουόμενες ερωτήσεις από έναν δικηγόρο κατά την εξέταση ενός μάρτυρα μπορεί να θεωρηθεί συναισθηματική βία, ιδιαίτερα αν η τακτική αυτή προκαλεί έντονη ψυχολογική πίεση, σύγχυση ή φόβο στον μάρτυρα. Η αναγνώριση και η αντιμετώπιση τέτοιων τακτικών είναι σημαντική για τη διασφάλιση της δικαιοσύνης και της ψυχικής ευημερίας των εμπλεκομένων στη δικαστική διαδικασία.

Βιβλιογραφία

Bateson, G., Jackson, D. D., Haley, J., & Weakland, J.(1956). Toward a theory of schizophrenia. Behavioral Science, 1(4), 251-264.

Bateson, G. (1972). Steps to an Ecology of Mind: CollectedEssays in Anthropology, Psychiatry, Evolution, and Epistemology. University ofChicago Press.

Watzlawick, P., Beavin, J. H., & Jackson, D. D. (1967).Pragmatics of Human Communication: A Study of Interactional Patterns,Pathologies, and Paradoxes. W.W. Norton & Company.

Ruesch, J., & Bateson, G. (1951). Communication: TheSocial Matrix of Psychiatry. W.W. Norton & Company.

Sluzki, C. E., & Ransom, D. C. (1976). Double Bind: TheFoundation of the Communicational Approach to the Family. Grune & Stratton.

Hoffman, L. (1981). Foundations of Family Therapy: AConceptual Framework for Systems Change. Basic Books.

Fry, J. (1982). Double bind theory and schizophrenia: Anoverview. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 16(3), 199-204.

Wild, C. (1980). Double binds and the mental health of children: The legacy of Gregory Bateson. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 21(2), 111-123.

Μαρία Αντωνάτου

Μέλος της Επιστημονικής Ομάδας του κέντρου Συμβουλευτικής Ε.Ι.Μ.Α.Ι.

Δημιουργός της Ψυχοεκπαιδευτικής μεθόδου Horneyan Path.

M.Sc. Counselling Psychology